Хас биирдии ыал, үлэ коллектива, Республика бар дьоно чөл олохтоох буолалларын туһугар, олох сайдыытыгар киьи ис туруга, доруобуйата сүҥкэц оруоллааҕын бэлиэтээн, бастакы президент Михаил Николаев уурааҕынан олунньу бүтэһик өрөбүл күнэ Республикаҕа доруобуйа национальнай күнүнэн 2000 сылтан бэлиэтэнэр буолбута.
Доруобуйаны көрунүүгэ, эмтэниигэ аналлаах кинигэлэр
“Сахалыы эмтээһин кута-сүрэ” В.А. Кондаков
Норуот эмтиир ньымалара кинини кытта тэҥ саастаахтар. Киһи аймах хара үөскүөҕүттэн ыалдьар-сүтэр, эрэдэнэр, оһоллорго түбэһэр. Онуоха былыр былыргаттан киһини эмтии, быыһыы сатааһын курдук үтүө дьайыы, быһыы-майгы үөскээбитэ. Бастакы эмчиттэринэн дьоҕурдаах, үтүө санаалаах кырдьаҕас дьон буолбуттара. Онон норуот медицината киһи аймаҕы кытта саастыы диэххэ сөп.
Айыы ойууннааһына, Аар Айыы итэҕэлэ 1696 сыллаахха бобулланнар, сырдык эйгэлээх эмтэһиҥҥээ бастакы улахан охсуу оҥоһуллубута. Аар Айыыларга сүгүрүйүү, кинилэр көмөлөрүнэн эмтээһин сыыйа умнуллубута. Арай хаҥаластар ыраах куотан тиийэн олохсуйбут сирдэригэр хойукка диэри бу эйгэлэр тыыннаах хаалтара.
Өскөтүн 1696 сыллаахха Аар Айыы итэҕэлэ эрэ бобуллубут буоллаҕына, сэбиэскэй былаас ойууннааһыны, сахалыы эмтээһини барытын боппута. Ойууттары маассабайдык тутуу, дүҥүрдэрин таҥастарын былдьааһын, бэйэлэрин хаайыы саҕаламмыта. Саҥа былаас оннооҕор христианствоны боппута, “норуокка опиум буолар” диэн биллэрбитэ.
Маны туспа тылынан быһааран эттэххэ, ойууннааһын, норуот медицинатын Ийэ, Буор, Салгын Кутугар, Сүрүгэр улахан охсуу оҥоһуллан, бу норуот төрүт, бииргэ айаннаан кэлбит былыргы култуурата сүтэр суолга киирбитэ.
Сыллар ааһан истэхтэрин аайы сэбиэскэй былаас политиката төрүт култуура боппуруостарыгар улам сымнаан испитэ. Былыргы үгэстэр, сиэр-туом олоххо сыыйа киирэн барбыттара. 1950-с сыллар саҕаланыыларыгар Афанасий Дьячковскай диэн Үөһээ Булуу оҕонньоро, былыр өр Бодойбоҕо сылдьыбыт киһи, дьону эмтиир буолбута. Хаанныыра, түөннүүрэ, сахалыы эмтиирэ.
Сотору хаайыыттан саха норуотун уһулуччулаах талааннаах эмчитэ Н.А.Васильев тахсыбыта. Кини Бүлүү Дбөккөнүн түгэҕэр олохсуйан, онно олохтоох Быт оҕонньор кыыьа Маарыйаны кэргэн ылбыта. 1950-с сыллар бүтүүлэригэр Түҥ өрүскэ көспүтэ уонна дьону-сэргэни киэҥник эмтээн барбыта. Бу дьицнээх сахалыы эмтээһин төлө барыыта этэ.
Киин улуустарга В.М.Рожина (Чээриктэй, Уус Алдан), Ф.П.Чашкин (Таатта), Петров-Чаанньыктаах (Мэҥэ-Хаҥалас), Я.И.Павлов (Чурапчы) кистии-саба эмтээн барбыттара. Гипноһунан В.Л.Сенькин эмиэ кистии-саба соҕус эмтиирэ.
Абыйга аатырбыт ойуун К.И.Чирков эмиэ бэркэ сэрэнэн билэр-көрөр дьонун эмтиир буолбута. Элбэх киһи туһаммыта.
1966 сылтан Үөһээ Бүлүү аатырбыт ойууна Г.Г.Герасимов-Бадыл Ойуун күүскэ эмтээн барбыта. Олус элбэх киһи киниэхэ суол, айан кыаҕын таһынан сылдьар буолбуттара. Олус күүстээх эмчит ойуун бэйэтэ туспа суолу арыйбыта, ойууннаан эмтээһини чөлүгэр түһэрбитэ.
Сахалыы эмтээһин көрүҥнэрэ:
- Сахалыы рефлексотерапия
- Отунан уонна айылҕаттан ылыллар эмтэринэн эмтээһин
- Эми оҥоруу ньымалара, эмп иһиллэр, туттуллар кээмэйэ
- Айыылыы духуобунай эмтээһин
- Ойууннаан эмтээһин
- Илбийии (сахалыы)
- Аныгылыы илбийии араас көрүҥэ
- Ыраахтан эмтээһин
- Санаа күүһүнэн эмтээһин
- тылынан эмтээһин
- Ап-хомуһун (гипноз) көмөтүнэн эмтээһин
- Аһынан эмтээһин
- Оҕону эмтээһин уратылара
- Куту-сүрү эмтээһин
- Айылҕа дьиктилэринэн эмтээһин
Хоро библиотекатыттан ылан ааҕыц, билиигитин хаҥатыц, тускутугар туһаныц!
